Սիլիկյանի տունը, Սարդարապատի շտաբն ու տանիքից ցած նետված Առաքել Աֆրիկյանը․ Երևանի «ամենալեգենդար» շենքի ոդիսականը (ֆոտո)
Երևանում շատ քիչ են մնացել այն շենքերը, որոնք պատմամշակութային կոթողներ են, ժամանակին ունեցել են հարուստ պատմություն ու հիմա պահպանում են գոնե արտաքին գոյությունն ու գեղեցկությունը։ Այդ տեսանկյունից Գյումրին ու Երևանն անմրցելի են, քանի որ այս պահի դրությամբ միայն մատների վրա կարելի է հաշվել այն շենքերը, որոնք կանգուն են մնացել։ Մյուս կողմից էլ շատ քչերը գիտեն կանգուն մնացած մի քանի շենքերի հարուստ պատմության մասին։ Այդպիսի փաստերը պահպանվում են արխիվների մութ ու սառը նկուղներում, կամ էլ քաղաքում ապրող մի քանի մարդկանց հուշերում։
Շատերն են անցնում Պուշկինի փողոցով, սակայն քչերն են նկատել Պուշկինի 38 հասցեում գտնվող հրաշալի ճարտարապետական կոթողը, որն իր համեստությամբ ու գեղեցկությամբ մնացել է բարձրահարկ ու անճոռնի շենքերի ստվերում։ Հիմա շենքն աննկարագրելի է, քանի որ նկարազարդ առաստաղներից ու պատերից գրեթե ոչինչ չի մնացել։ Շենքի հենց մուտքում հաց են վաճառում, որն էլ գրեթե կապ չունի նկարազարդ առաստաղի հետ, որն արվեստի գլուխգործոց է։ Առաջին հարկում գրասենյակներ են։ Այս շենքի հարուստ անցյալից մնացել են միայն հուշերը, արտաքին տեսքն ու նկարազարդ պատերը։
NEWSPRESS.am-ը զրուցեց «Ղարաբաղ» կոմիտեի նախկին անդամ, հասարակական գործիչ Խաչիկ Ստամբուլցյանի հետ, ով խոսեց շենքի պատմության ու ներկա վիճակի մասին։
-Ի՞նչ շենք է սա ու ե՞րբ է կառուցվել այն։
- Այս շենքը պատկանել է Բաքվի մեծահարուստ նավթատեր ընտանիքներից մեկին՝ Աֆրիկյաններին։ Սա եղել է նրանց ընդունելության տունը, որտեղ ընդունում էին մարդկանց, գործարարներին։ Շենքն արտաքնապես շատ գեղեցիկ է։ Ժամանակին գեղեցիկ է եղել նաև ներսը։ Պատերն ու առաստաղները նկարազարդ էին, սակայն հիմա պահպանվել է միայն նկարազարդ 2 հատված։
Ես արխիվներում փնտրել եմ փաստաթղթեր այն մասին, թե շենքը որ թվականին է կառուցվել, սակայն ոչ մի հստակ փաստաթուղթ չեմ գտել։ Ժամանակին շենքի դրսի դուռը մի բռնակ ուներ, որի վրա գրված էր 1813 թվական։ Այստեղ կարելի է ենթադրել, որ կա՛մ շենքը կառուցվել է 1813 թվականին, կա՛մ էլ բռնակն է 1813 թվականի, սակայն այն տեղադրվել է ուշ։ Ու հետևաբար շենքը կառուցվել է 1813 թվականից հետո։ Սրանք հետևություններ են, բայց մեկ բան հստակ է, որ շենքը կառուցված է եղել հեղափոխությունից առաջ։
-Ի՞նչ գործառույթ էր կատարել շենքը մայիսյան հերոսամարտերի, Առաջին հանրապետության ու Խորհրդային ժամանակաշրջանում։
-Հատկանշական է, որ Սարդարապատի հերոսամարտի ժամանակ այս շենքը եղել է գլխավոր շտաբը։ Այստեղ շատ է եկել Արամ Մանուկյանը։
Հայաստանում հաստատվեցին խորհրդային կարգերը, բոլշևիկները սպանեցին մեր հերոսներին ու մտավորականներին այնպես, ինչպես թուրքերն էին սպանում 1915 թվականին։ Սովետական միությունը շենքը վերցրեց Առաքել Աֆրիկյանից ու սեփականաշնորհեց այն։ Առաքել Աֆրիկյանն էլ իրեն ցած նետեց տանիքից ու ինքնասպան եղավ։ Սեփականաշնորհումից հետո այս շենքում գործում էր «Գավառկոմ»-ը։ Որոշ ժամանակ հետո դարձավ բնակելի շենք, որտեղ ապրել է նույնիսկ Մովսես Սիլիկյանը, ում 1937 թվականին գնդակահարեցին։ 37 թվականից հետո այստեղ է եղել ցուցադրական թիվ 1 դպրոցը, որտեղ սովորել են Սերգեյ Մերգելյանն ու Սիլվա Կապուտիկյանը։ Մինչև 1988-1989 թթ շենքում է գործել «Սովետական մանկավարժ» թերթի խմբագրությունը։ Իսկ 1990 թվականից հետո այս շենքը տվեցին բարեգործական կազմակերպություներին։
-Հիմա որպես ի՞նչ է գործում շենքը։ Արդյոք կա՞ վտանգ, որ այն կքանդվի։
Շենքի առաջին հարկը մասնավոր սեփականություն է, իսկ երկրորդ հարկում գրեթե ամբողջությամբ բարեգործական կազմակերպություններ են։ Անհաշվելի են այն դեպքերը, երբ ցանկացել են շենքը քանդել։ Զարմանալի է, բայց Սովետական տարիներին ես աշխատել եմ հուշարձանների պահպանության բաժնում, իսկ այդ ժամանակ կանխել այս շենքի քանդման որոշումը, նշանակում էր հրաշք։
Հիմա նույնպես գալիս են, առաջարկներ անում, սակայն ես ամեն ինչ արել ու անում եմ, որ այս շենքը պահպանի իր գոյությունը։
Ընդգծենք նաև, որ շենքի ներսում մինչև այսօր էլ պահպանվում են շենքի պատերին ու առաստաղներին արված յուրօրինակ որմնանկարները ու թվով 6 սալիկապատ բուխարիներ, որոնք պատրաստվել են 20-րդ դարի սկզբին։ Իսկ Wikipedia կայքից իմանում ենք, որ շենքը կառուցվել է 20-րդ դարի սկզբին՝ ճարտարապետ Վասիլի Միրզոյանի նախագծով: