Տնտեսություն և անվտանգություն. բազմավեկտոր հիբրիդային պատերազմ. Աշոտ Գրիգորյանի ելույթը

Այսօր Ղազախստանի մայրաքաղաք Նոր Սուլթանում (Աստանա) տեղի ունեցավ միջազգային կոնֆերանս` «Բազմաշերտ աշխարհ XXI. հավասարակշռության որոնում» անվամբ։

Ներկայացնում ենք «Քաղաքական և տնտեսական վերլուծությունների և կանխագուշակումների համաեվրոպական կենտրոն»-ի համանախագահ և գլխավոր տնօրեն, Եվրոպայի հայկական միությունների ֆորումի նախագահ, դոկտոր Աշոտ Գրիգորյանի ելույթը՝ «Տնտեսությունը և անվտանգությունը. բազմավեկտոր հիբրիդային պատերազմ» վերնագրով։ Նշենք, որ ելույթը ոչ միայն լսվել է բացառիկ հետաքրքրությամբ, այլև որոշվել է սիմպոզիումի ավարտական բանաձևում ներկայացնել դոկտոր Գրիգորյանի առաջարկը, այն է սատարել «ԵՄ ԵԱՏՄ» անվտանգության պայմանագրի պատրաստումը և մոտ ապագայում ստորագրումը։

Ըստ բանախոսի, սա կտա որոշակի երաշխիքներ սկսված երորրդ համաշխարհային պատերազմի փուլերը սառեցնելու և վերջնական ատոմային պատերազմի չհասցնելու հարցում։ Դոկտոր Գրիգորյանը և մի շարք միջազգային անվանի գործիչներ իրենց վրա վերցրեցին այս բանաձևը ներկայացնել ԵՄի և ԵԱՏՄ-ի, մասնավորապես, նաև Ռուսաստանի բարձրագույն ղեկավարությանը, այն ռատիֆիկացնելու և հաստատելու համար։

Ստորև ներկայացնում ենք վերոհիշյալ ելույթը.

Տնտեսություն և անվտանգություն. բազմավեկտոր հիբրիդային պատերազմ

«Ես չգիտեմ՝ ինչ զենքով է վարվելու երրորդ համաշխարհային պատերազմը,
բայց չորրորդը լինելու է քարերով և փայտերով»:

Սա ամենախոշոր հանճարներից մեկի՝ Ալբերտ Այնշտայնի հստակ կանխատեսումն է: Երրորդ համաշխարհային պատերազմի թեժ փուլը դեռևս չի սկսվել ատոմային ռումբի գոյության պատճառով: Այո, միջուկային զենքը, որը մարդկության համար ամենասարսափելի գյուտը համարվեց, դարձավ պատերազմը կանխարգելելու միջոց. բոլոր պետությունները հասկանում են, որ միջուկային զենքի կիրառումը մարդկության վերջն է: Սակայն մյուս կողմից երկու տասնամյակ է, ինչ սկսվել են Երրորդ համաշխարհային պատերազմի մի շարք փուլերը.
1. դիվանագիտական և մեդիա-պատերազմ
2. տնտեսական պատերազմ, ռազմարդյունաբերություն
3. տեղեկատվական տեխնոլոգիաների կիրառմամբ պատերազմ (կիբեռպատերազմ)

Խորհրդային Միության փլուզումը տեղի ունեցավ դիվանագիտական և մեդիա-պատերազմի շնորհիվ, ինչպես նաև տնտեսական պայքարի արդյունքում, որը չնայած դեռևս թույլ էր արտահայտված, բայց այնուամենայնիվ արդյունավետ էր: 20-րդ դարի վերջին տասնամյակը հանդիսացավ տնտեսական պատերազմի կատաղի զարգացման փուլ, որն իր գագաթնակետին հասավ 21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում: Բացառիկ արդյունավետ ընթացավ չհայտարարված «գազային պատերազմը», որտեղ մեծ հաջողություն գրանցեց Ռուսաստանը՝ համաշխարհային մոնստր «Գազպրոմի» շնորհիվ: Ռուսաստանն իր ձեռքում կենտրոնացրեց նախկին ԽՍՀՄ տարածքում գտնվող գազային արդյունաբերություն ունեցող հարևաններին և բացառիկ արդյունավետ կազմակերպեց գազի արտահանումը Եվրոպա և այլուր:

Այսօր Միացյալ Նահանգները և Մեծ Բրիտանիան, զգալով իրենց երկրորդական դերը «գազային պատերազմում», փորձում են ռևանշի հասնել: Կիրառվում են բոլոր թույլատրելի և անթույլատրելի մեթոդները Ռուսաստանի դեմ, սակայն դեռևս ոչ արդյունավետ: Մի պահ ԱՄՆ-ը կարողացավ հարված հասցնել իր հակառակորդ Ռուսաստանին՝ կասեցնելով արդեն կիսակառույց գազամուղի` «Հարավային հոսք» նախագծի իրականացումը, սակայն Ռուսաստանը հիանալի կարողացավ մանևրել, և «Հարավային հոսք»-ի վերջին հատվածը Բուլղարիայից անմիջապես տեղափոխվեց Թուրքիա: Արդյունքում ահավոր տուժեցին Բուլղարիան ու Եվրոպան: Ռուսաստանը վերացրեց նաև արևմտյան գործընկերների մյուս սադրանքն՝ ուղղված ռուսական գազի արտահանման դեմ: Եվրամիությունում (ԵՄ) ընդունվեց որոշում, որ մենաշնորհների դեմ պայքարի համար պետք է գազի վաճառքն ազատականացվի, և արգելվում է գործող գազատարերը 50%-ից ավելի ծանրաբեռնել: Ակնհայտորեն սա ուղղված էր «Հյուսիսային հոսք» գազատարի արդյունավետ օգտագործման դեմ: Ռուսաստանը վարպետորեն և ակնթարթորեն գտավ իր համար խիստ շահավետ ելք, և անմիջապես ստորագրվեց պայմանագիր «Հյուսիսային հոսք-2» կարևորագույն գազատարի կառուցման շուրջ:

Սրան հաջորդեց դիվանագիտական և մեդիա լուրջ ռեսուրսներ պարունակող մի պատերազմ, որը սակայն չկարողացավ Ռուսաստանի դեմ կռվող կողմերին դրական արդյունք տալ, քանի որ ԵՄ-ն առաջին անգամ՝ Գերմանիայի ղեկավարության ներքո, ընտրեց պայքարի այլ վեկտոր: Ակնհայտորեն տնտեսական շահը գերադասվեց քաղաքական խաղերին:

Սակայն ԱՄՆ-ը և Մեծ Բրիտանիան շարունակում են բազմավեկտոր «գազային պատերազմը», որի արդյունքում խաղից դուրս է մնացել գազի մեծ պաշարներ ունեցող Իրանը, և խաղի մեջ են մտել գազային պաշարներից զուրկ Լեհաստանը, իսկ այժմ նույնիսկ Սլովենիան: Վերջերս Սլովենիա իր կատարած այցի ընթացքում Մեծ Բրիտանիայի ԱԳ նախարար Ջերեմի Հանթը հայտարարեց, որ հարկավոր է ավստրիական սահմանի մոտ տեղավորված շերտերում սկսել գազի ֆրեկինգային արտադրություն: Հայտնի է, որ թերթաքարային գազի արտադրությունը ոչ միայն խիստ հակաէկոլոգիական է, այլև բացառիկ վտանգավոր: Սակայն դա բրիտանական կառավարությանն առանձնապես չի հուզում, քանի որ սեղանին դրված է ցանկացած միջոցով «գազային պատերազմը» հաղթելու անհրաժեշտությունը: Սլովենիայում բարձրացավ մեծ աղմուկ ու շարժում սկսվեց Մեծ Բրիտանիայի ԱԳ նախարարի այս հայտարարության դեմ: Նա նաև ունեցավ անխոհեմություն՝ հայտարարելու, որ ողջունում է ազատատենչ Սլովենիային, որը Խորհրդային Միության վասալն էր և զրկված էր սեփական կամարտահայտության հնարավորությունից: Սլովենացիներն անմիջապես գնահատեցին բրիտանացի նախարարի գիտելիքների ահավոր պակասը և նրան հասկացրեցին, որ Սլովենիան, այսինքն՝ Հարավսլավիան, խորհրդային ժամանակներում անկախության առավել բարձր մակարդակ ուներ և զերծ էր արտաքին ազդեցությունից, քան այսօր: Ինչևէ, ամեն դեպքում հարցը մնում է քննարկման սեղանին և Սլովենիայից պահանջվում է մասնակցել թերթաքարային գազի արդյունահանմանը:

«Գազային պատերազմի» մի այլ փուլ ընթացավ Ուկրաինայով անցնող «Братство» գազատարի շուրջ: Ուկրաինայում մի շարք մենաշնորհներ պայքարեցին այդ գազատարին տիրանալու համար: «Գազային պատերազմը» ստացավ անթույլատրելի դրսևորումներ, որի արդյունքում Ռուսաստանը որոշում կայացրեց 2019 թվականի հունվարի 1-ից կասեցնել գազատարի գոյությունը: Գազատարի կասեցումը մեծ վնաս էր հասցնելու ոչ միայն Ուկրաինային, այլև Սլովակիային, որը գազի տարանցումից տարեկան գրանցում էր 3-4 մլրդ եվրոյի շահույթ: Բրյուսելը փորձեց բանակցել «Գազպրոմի» կառավարման խորհրդի նախագահ ու տնօրենների խորհրդի փոխնախագահ Ալեքսեյ Միլլերի հետ` գազատարի գործունեությունը չդադարեցնելու շուրջ, սակայն «Էներգետիկ միության» գծով Եվրահանձնաժողովի փոխնախագահ, եվրահանձնակատար Մարոշ Շեվչովիչը և Ալեքսեյ Միլլերը համաձայնության չեկան: Այս խնդրի լուծմանը խառնվեց նույնիսկ Ձեր խոնարհ ծառան, որպես «ՊԱՆԱՊ» (Քաղաքական և տնտեսական վերլուծության ու կանխատեսումների համաեվրոպական կենտրոն – Դաշինք հանուն խաղաղության պահպանման) կազմակերպության համանախագահ, և ես կազմակերպեցի երկու բավականին կոնֆիդենցիալ հանդիպումներ. առաջինը՝ Ռուսաստանի Պետական Դումայի էներգետիկայի հանձնաժողովի այն ժամանակվա նախագահ Իվան Գրոմովի ու Մարոշ Շեվչովիչի միջև Բրատիսլավայում, իսկ 2016 թվականի ապրիլին՝ «Գազպրոմի» տնօրենների խորհրդի նախագահ Վիկտոր Զուբկովի և Մարոշ Շեվչովիչի միջև:

Արդյունքում ձեռք բերվեցին որոշակի պայմանավորվածու-թյուններ որպես առաջին քայլ՝ ուսումնասիրելու Ուկրաինայով գազի տարանցիկ արտահանման շուրջ «պատերազմը» մեղմելու հնարավորությունները:

Ասեմ, որ այս տարիներին Ուկրաինային գազով ապահովելու խնդիրը ստացավ շատ ծիծաղելի լուծում և Սլովակիան մասնակցեց, այսպես կոչված, ռևերսային գազի մատակարարմանը: Հայտարարվեց, որ Ուկրաինան նույն ռուսական գազը կստանա «Հյուսիսային հոսք-1» գազատարից՝ Գերմանիայով, Չեխիայով ու Սլովակիայով տարանցմամբ, սակայն սա գազի գինն այնքան կբարձրացներ, որ գազի նման մատակարարումը կդառնար ահնարին: Եվ ընդունվեց որոշում, համաձայն որի, գազը, որը «Գազպրոմը» պարտավոր է մատակարարել Եվրամիությանը՝ ուկրաինա-սլովակյան սահմանում գտնվող Vel′ké Kapušany գազի կոմպրեսորային կայանի միջոցով (Սլովակիա), կօգտագործվի գազի իրական ռևերսի համար, և այդպես այն մասամբ կվերադարձվի Ուկրաինա: Ուկրաինայի նախկին նախագահ Պետրո Պորոշենկոն հայտարարեց, որ Ուկրաինան ԵՄ-ից գնում է գազ ավելի էջան, քան «Գազպրոմից»: Առաջին հայացքից այս խիստ ծիծաղելի հայտարարությունը իր հիմքերն ուներ: Սլովակիայում տարածվեց լուր, որ ուկրաինացիների մասնակցությամբ սահմանի վրա գազին խառնվում է ազոտ, որի շնորհիվ գազի գինը ընկնում է, սակայն չափազանց ընկնում է նաև գազի կալորիականությունը: Նշեմ, որ նման մեթոդով անբնական մեծ շահ ունեցել են նաև «ՀայՌուսգազարդի» սեփականատերերը Հայաստանում:

Այս բանակցությունների արդյունքում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը ԱՄՆ նախագահ Դ. Թրամփի հետ Հելսինկիում կայացած հանդիպման ժամանակ հայտարարեց, որ Ուկրաինայով Եվրոպա գազի մատակարարման հարցը չեն համարում վերջնականապես որոշված և նախապես ծրագրված «Братство» գազատարի ապամոնտաժումը կասեցվում է:

Այսօր գազային պատերազմը ինտենսիվորեն շարունակվում է՝ դառնալով տնտեսական պատերազմի մի կարևորագույն ուղղություն:

Բոլորս գիտենք, որ այն բանից հետո, երբ գործարար Դ. Թրամփը նախագահ դարձավ, ԱՄՆ-ը տնտեսական պատերազմ հայտարարեց իր գլխավոր ախոյաններին՝ Չինաստանին և Ռուսաստանին բացահայտ, ԵՄ-ին՝ ոչ այնքան բացահայտ և այդ պատերազմը գնալով ծավալվում է: ԱՄՆ-ում ընդունվեցին նոր օրենքներ Չինաստանի ու ԵՄ տնտեսական զարգացումը կասեցնելու համար: Առաջացավ քաոս, որից լրջորեն տուժեցին որոշ գերհզոր ընկերություններ (օրինակ, գերմանական Volkswagen-ը):

Մեկ նախադասությամբ նշենք նաև ռազմարդյունաբերության աննախադեպ զարգացման մասին, որը թռիչքային կերպով իրականացրեց Ռուսաստանը՝ խթանելով իր տնտեսությունը և կտրուկ մեծացնելով իր ազդեցությունն աշխարհում:

21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում Երրորդ համաշխարհային պատերազմի նոր կարևարագույն փուլ սկսվեց ու զարգացավ: Խոսքը տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, սոցիական ցանցերի ու հակերային պատերազմների միջոցով անհավատալի մեծ ազդեցությունների ոլորտ ստեղծելու մասին է, որի մասին կարելի է շատ երկար խոսել: Ինչպես գիտենք, կասկածի տակ դրվեց հենց նախագահ Թրամփի հաղթանակը ԱՄՆ նախագահական ընտրություններում, քանի որ կար հստակ տեղեկատվական արտահոսք՝ ընտրությունների ընթացքի վրա հակերային հարձակումների վերաբերյալ: Այսօր համարյա բոլոր երկրներում նախագահական և այլ ընտրությունները մեծ կասկած են առաջացնում, քանզի ՏՏ խոշորագույն ընկերությունները, որոնք կառուցել են տվյալ երկրներում կառավարությունների համակարգչային ցանցերը ու համացանցը, տիրապետում են բացառիկ հնարավորությունների՝ ազդելու ընտրությունների վրա: Ավելին, նրանք փայլուն աշխատում են սոցիալական ցանցերում՝ նախապես ազդելով ընտրությունների արդյունքների վրա: Ֆետիշացնում են բացարձակ թույլ, իրենից ոչինչ չներկայացնող ու քիչ շանսեր ունեցող թեկնածուին՝ այն հաշվարկով, որ ընտրության արդյունքերը կեղծելուց հետո ոչ ոք չի կարող կասկածել, որ նախնական սոցիոլոգիական հարցումներով բացառիկ մեծ տոկոսներ գրանցած թեկնածուն կարող է ֆեյք լինել: Զարմանալիորեն նոր միտում է սկսվել տարբեր երկրներում, որով կոմիկները, շոումենները ու բացարձակ թույլ, զրոյական շանս ունեցող թեկնածուները դարձվում են նախագահ, վարչապետ, քաղաքապետ, և այս միտումը զարգանում է իր բացառիկ արդյունավերության շնորհիվ: Օրինակները բազմաթիվ են, արդյունքը՝ սարսափելի: Մեր իրականության և մեր կյանքի վրա ներգործող այս նոր հզոր ազդակներն ունեն չափազանց մեծ արդյունավետություն:

Սոցիալական ցանցերը շատ լուրջ նսեմացրել են ԶԼՄ-ների ազդեցությունը զանգվածների վրա՝ որոշ երկրոներում ամբողջովին, իսկ որոշներում մասամբ փոխարինելով նրանց: Այսօր շատ ԶԼՄ-ներ լսարան ձեռքբերելու համար օգտվում են այդ նույն սոցիական ցանցերից: Հզոր արդյունքեր գրանցում են այն ուժերը, որոնք կապված են խոշոր ՏՏ ընկերությունների հետ և օգտվում են նրանց տեխնոլոգիաներից: Ասեմ, որ բացառիկ արդյունավետ է աշխատում Սորոսի, այսպես կոչված, բարեգործական ֆոնդը, որը ֆինանսներ չի խնայում իր գործակալների համար սոցիական ցանցերում արդյունավետ աշխատանք կազմակերպելու, ինչպես նաև սոցգանցերում ֆեյքերի բանակ ապահովելու նպատակով: Տարբեր եվրոպական երկրներում ծագող նախահեղափոխական և հեղափոխական իրավիճակները հրահրվում են, խիստ գրագետ մտածված ու կազմակերպված, գրանտներով սնվող կազմակերպությունների միջոցով: Գրանտակերները դարձել են արհավիրք բոլոր երկրներում, քանզի հանդիսանում են հզոր ազդեցության լծակներ:

Այսպիսով, ամփոփելով՝ կարող եմ ասել, որ Երրորդ համաշխարհային պատերազմի իմ նշած բազմավեկտոր և հիբրիդային պատերազմները շարունակվելու են մինչև այն պահը, երբ միջուկային զենք ունեցող պետություններից որևէ մեկն իրեն չհամարի վերացման եզրին կանգնած և իր փրկության համար չկիրառի, թեկուզ, լոկալ միջուկային զենք: Հնարավորություն կա արդյո՞ք այս ապագայից խուսափելու համար: Դժվար է պատասխանել այս հարցին: Լավատեսներն ասում են՝ այո, իսկ հոռետեսները՝ ոչ: Իմաստունները գտնում են, որ կա շանս, ելքեր փնտրելով, առավելագույնս հեռացնել Երրորդ համաշխարհային պատերազմի վերջին փուլի սկսման գործընթացը: Կարծում եմ՝ մենք բոլորս պետք է լսենք իմաստուններին և հետևենք նրանց խորհուրդներին:

Անվտանգության մեծացման ուղիներից մեկը ԵՄ-ի ու Եվրասիական տնտեսական միության (ԵԱՏՄ) միջև համագործակցության ընդլայնումն է: Վերջինիս կարևորագույն միջոցներից մեկը ԵՄ-ի ու ԵԱՏՄ-ի միջև երկխոսություններն են, որոնք մենք կազմակերպում ենք ՊԱՆԱՊ կազմակերպության միջոցով: Մենք կարևորում ենք հատկապես Ղազախստանի դերը Եվրոպայի անվտանգության մեծացման հարցում ու հայտնում խորին շնորհակալություն այս կոնֆերանսի կազմակերպիչներին: Ղազախստանը մեծ տնտեսական առաջընթաց ապրեց պարոն Նուրսուլթան Նազարբաևի ղեկավարման տարիներին և իրավամբ նշանակալից տեղ է գրավում ԵՄ և ԵԱՏՄ համագործակցության շրջանակներում ու առավել կարևոր դեր՝ Եվրոպա-Ասիա հարաբերություններում: Ղազախստանը կարող է լինել լուրջ կամուրջ Ռւոսաստանի և Եվրոպայի միջև կապերի զարգացման հարցում:

Որպես հայ, ուզում եմ նշել, որ մեծ գործ են կատարում այս հարցում նաև Եվրոպայի հայկական լոբբիստական կառույցները և ամենից առավել՝ Եվրոպայի հայկական միությունների ֆորումը, որի նախագահն եմ հանդիսանում ես: Հայաստանը և Ղազախստանը երկու տասնամյակ առաջ ունեցել են հիանալի հարաբերություններ տնտեսական ու քաղաքական դաշտում: Մենք տեղյակ ենք, որ պարոն Նազարբաևը չի մոռացել իր հայ գործընկերոջ հետ հիանալի համագործակցության տարիները և ակնկալում է այսօր էլ ավելի զարգացնել այդ համագործակցությունը: Մենք նաև քաջատեղյակ ենք, որ վերջին տարիներին Հայաստանի տնտեսական զարգացման տեմպերը նվազել են ու Հայաստան-Ղազախստան կապերը ԵԱՏՄ շրջանակներում խիստ բարելավման կարիք ունեն: Հուսով ենք, որ հայ ժողովուրդը կգտնի ճիշտ լուծումներ և մեզ կհաջողվի Ղազախստանի հետ միասին դառնալ այն կամուրջը, որով պիտի առավել կապվեն ԵՄ-ն ու ԵԱՏՄ-ն, և ամրապնդվի անվտանգությունը: Հայաստանը և Ղազախստանը կարող են հանդիսանալ ԵՄ-ի ու ԵԱՏՄ-ի միջև անվտանգության ապահովման համապարփակ պայմանագրի ստեղծման պիոներներ:

Ես առաջարկում եմ այս կոնֆերանսի արդյունքներում ամփոփել առաջարկ՝ սկսելու աշխատանքներ այս երկու հզորագույն կառույցների` ԵՄ-ի ու ԵԱՏՄ-ի միջև անվտանգության պայմանագիր պատրաստելու ու ստորագրելու հարցում, որը կտա ևս տասնյակ տարիներ, առանց պատերազմների, համատեղ խաղաղ ապրելու հնարավորություն: