ՀՀ իշխանությունը ավելի քան 120 հազար արցախցիներին դադարել է ճանաչել որպես քաղաքացիներշ․ Տաթևիկ Սողոյան

ՔԻՀԿ ներկայացուցիչ Տաթևիկ Սողոյանի ելույթը՝ Արցախից բռնի տեղահանված բնակիչներին ապօրինաբար ՀՀ քաղաքացիությունը չճանաչելու հարցով նոյեմբերի 29-ին ԱԺ-ում կայացած քննարկմանը․

«2023թ. աշնանը Արցախի տարածքում սանձազերծված ագրեսիայից հետո ՀՀ իշխանությունը ձեռնակել է մարդու իրավունքների՝ անկախ Հայաստանի պատմության մեջ ամենազանգվածային խախտման համակարգային գործընթաց. ավելի քան 120.000 անձանց ՀՀ-ն դադարել է ճանաչել որպես քաղաքացիներ։

Նման ռադիկալ և ապօրինի դե-ֆակտո որոշումը չի ստացել որևէ իրավական ձևակերպում, այլ ընդամենը արձանագրվել է ՀՀ պաշտոնյաների տրված մեկնաբանություններով և վարչարարության փոփոխությամբ։

2023թ. աշնանից՝ սկսեցինք տեղեկություններ ստանալ, որ ՀՀ-ում տարբեր պաշտոններ զբաղացնող անձանց՝ զինծառայողների, քննիչների, դատախազների, որոնք ունեին 070 կոդով անձնագիր և ում նկատմամբ ակնհայտորեն գործում էր ՀՀ քաղաքացիություն ունենալու պահաջը, ուլտիմատում է ներկայացվել կա՛մ դիմում գրել ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար, կա՛մ ազատվել զբաղեցրած պաշտոնից։

Հակառակ ՀՀ ՆԳ փոխնախարար Արմեն Ղազարյանի պնդմանը, թե այդ անձնագրերը «ընդամենը ճամփորդական փաստաթղթեր են եղել» պետք է նշել, որ անկախ Հայաստանի պատմության մեջ Արցախի բնակիչները ՝ այդ թվում 2018թ. իշխանափոխությունից հետո, ունեցել և իրացրել են ՀՀ քաղաքացու բոլոր իրավունքներն ու պարտականությունները, այդ թվում զինված ուժերում ծառայելու, պետական և հանրային պաշտոններ զբաղացնելու, ընտրելու և ընտրվելու։

Ավելին ՝ «Ճամփորդական փաստաթղթի նկարագիրը» սահմանված է կառավարության 2009թ. որոշմամբ։ Արցախի բնակչության անձնագրերը որևէ աղերս չունեն այդ նկարագրի հետ։ Այնտեղ շատ ուղիղ և հստակ նշված է ՀՀ քաղաքացի լինելու հանգամանքը։

Պետք է արձանագրել, որ առնվազն 2021թ. ԱԺ համապետական ընտրություններին Արցախի բնակիչների՝ այդ 070 կոդով անձնագիր ունեցող անձանց ընտրելու իրավունքը ճանաչվել է 100-ից ավելի օրինական ուժի մեջ մտած և չվիճարված դատական ակտերով։

Այս թվում իհարկե ներառված չեն 070 կոդով անձնագիր ունեցող այն անձինք, ում իրավունքը ճանաչվել է հե՛նց Ոստիկանության կողմից՝ առանց դատական ճանաչման անհրաժեշտության։

Հաջորդիվ պետք է նկատել, որ մենք ունենք մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, որոնք առերևույթ գոնե պաշտոնը ստանձնելիս ունեցել են Արցախի 070 կոդով անձնագիր. դիցուք ՀՀ ԶՈւ ԳՇ պետը, ՀՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղարը։ Մենք հարցումներ ենք ուղարկվել ՆԳՆ միգրացիայի ծառայությանը պարզելու ՀՀ ԶՈւ ԳՇ պետի, ՀՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղարի քաղաքացիության վերաբերյալ, որին ի պատասխան հայտնել են, թե դա «անձնական տվյալ է»։ Ընդ որում, սակայն, այս անձինք կամ պաշտոնատար այլ անձինք երբեք չեն հերքել, որ պաշտոնը ստանձնելիս չեն հանդիսացել ԱՀ անձնագիր ունեցող։

Արցախցիները մեզ և առանձին իրավապաշտպանների դիմում են՝ խնդրելով պարզաբանել՝ որն է ճիշտ փախստականի կարգավիճակ թե՞ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալ։

Այս իմաստով, մեր պարզաբանումը հետևյալն է. թեև արցախցիներին, որպես ՀՀ քաղաքացիներ չճանաչելը ապօրինի է, բայց տվյալ իրադրությունում ՀՀ քաղաքացիության ընդունելու հարկադրված մեխանիզմն իրավունքների պաշտպանության տեսանկյունից առավել նպաստավոր է։ Քաղաքացիություն ընդունելու պարագայում հնարավորություն կունենան իրացնել մի շարք իրավունքներ, որոնք այս պահին դե ֆակտո սահմանափակված են՝ նախևառաջ քաղաքական իրավունքները, այնուհետև նաև քաղաքացիների կենսագործունեության համար անհրաժեշտ այլ իրավունքները»։

Անդրադառնալով այն հարցին, թե արդյոք կարո՞ղ էր «քաղաքացիությունից զրկելը» պայմանավորված լինել սոցիալական կամ այլ աջակցություն տրամադրելու պատճառաբանությամբ՝ պետք է նշել, որ այս աջակցությունը ՀՀ քաղաքացի հանդիսացող անձանց կարող էր տրամադրվել ցանկացած պարագայում։

Ուստի այստեղ մնում է միայն մեկ չփարատված մտահոգություն, որ այս դե ֆակտո քաղաքացիությունից զրկման իրական նպատակը քաղաքական իրավունքներից զրկելն է՝ մեկուսացնելով քաղաքական որոշումների կայացման մասնակցությունից։