Հակակոռուպցիոն նոր մարմնի ձևավորումը միջազգային պարտավորություն է ՀՀ համար. իրավագետ
NEWSPRESS.am-ի զրուցակիցն է իրավագետ Արամ Մամիկոնյանը:
-Պարո՛ն Մամիկոնյան, ինչպիսի՞ն է կոռուպցիայի դեմ պայքարի ներկայիս վիճակը Հայաստանի Հանրապետությունում:
-Հայաստանում հակակոռուպցիոն ծրագրերի իրականացումն արդիական է և շատ կարևոր, ինչը պետք է զուգորդվի կոռուպցիոն երևույթների բացահայտմամբ և հակակոռուպցիոն կրթությամբ:
Այդ է պատճառը, որ ՀՀ կառավարության 2019 թվականի գործունեության ծրագրի առանցքային կետերից է կոռուպցիայի դեմ պայքարը, ինչի շրջանակներում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կողմից Ազգային ժողովում ծրագիրը ներկայացնելիս բարձրաձայնվել է հակակոռուպցիոն նոր մարմին ստեղծելու անհրաժեշտության խնդիրը:
Մասնավորապես Վարչապետը նշել է, որ այդ մարմինը կարող է ունենալ քննչական, հետաքննչական, նախաքննական, օպերատիվ, հետախուզական և այլ հնարավոր լիազորություններ, բայց, այն, որ ՀՀ-ում պետք է լինի հակակոռուպցիոն մարմին, դա՝ միանշանակ է:
Հայաստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարի, մասնավորապես` հակակոռուպցիոն մասնագիտացված իրավապահ մարմին ստեղծելու գործընթացին առնչվող մի շարք հարցերի քննարկման համար վերջերս պաշտոնական այցով Հայաստան է ժամանել Եվրոպայում Անվտանգության և Համագործակցության Կազմակերպության (ԵԱՀԿ) փորձագիտական խումբը, որը հանդիպումներ է ունենում մի շարք պետական մարմինների և պաշտոնատար անձանց հետ: Ես նույնպես ունեմ մասնագիտական առաջարկների ծավալուն փաթեթ, ինչն առաջիկայում պատրաստվում եմ փոխանցել նաև նրանց:
Առաջին հերթին պետք է մշակվի հակակոռուպցիոն նոր մարմնի ձևավորման հայեցակարգը, ինչի կապակցությամբ առկա են մի շարք հարցեր, որոնք հստակեցման կարիք ունեն, մասնավորապես` կառավարման ինչպիսի՞ մոդել պետք է ունենա այդ մարմինը, իշխանությունների բաժանման Սահմանադրությամբ ամրագրված սկզբունքին համահունչ ՀՀ իշխանության ո՞ր ճյուղում պետք է գործի, որո՞նք են լինելու լիազորությունների շրջանակը և այլն:
Ի դեպ, հակակոռուպցիոն մարմին ունենալը հանդիսանում է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված՝ ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի իմպերատիվ պահանջ:
-Իսկ ի՞նչ է ասում այս մասին միջազգային փորձը:
-Այս ոլորտում կան մի շարք միջազգային իրավական ակտեր, ինչպիսիք են օրինակ՝ Եվրոպայի Խորհրդի կողմից ընդունված Կոռուպցիայի դեմ քաղաքացիական իրավունքի կոնվենցիան (Civil Law Convention on Corruption) և Կոռուպցիայի դեմ քրեական իրավունքի կոնվենցիան (Criminal Law Convention on Corruption) կամ Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության Միջազգային առևտրային գործարքներում օտարերկրյա հանրային պաշտոնատար անձանց կաշառման դեմ պայքարի մասին կոնվենցիան (OECD Convention on Combating Bribery of Foreign Public Officials in International Business Transactions) և այլն:
Սակայն, այսօր ամենից արդիական միջազգային փաստաթուղթը, ինչպես նշեցի արդեն, ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ կոնվենցիան է, որը ՀՀ-ի կողմից վավերացվել է դեռևս 2006 թվականին: Հանրահայտ է, որ վավերացված միջազգային պայմանագրերը հանդիսանում են ՀՀ օրենդրության բաղկացուցիչ մաս: Ավելին, ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրերին օրենքների նորմերի նկատմամբ տրվում է գերակայություն:
ՄԱԿ-ի Կոռուպցիայի դեմ կոնվենցիայով ամրագրված է, որ յուրաքանչյուր մասնակից պետություն, իր իրավական համակարգի հիմնարար սկզբունքներին համապատասխան, պետք է ապահովի մարմնի կամ, անհրաժեշտության դեպքում, մարմինների առկայությունը, որոնք իրականացնելու են կանխարգելիչ հակակոռուպցիոն քաղաքականություն և կոռուպցիայի կանխարգելման հարցերով գիտելիքների ընդլայնում և տարածում:
-Դուք բավականին ակտիվ եք անցումային արդարադատության քննարկումների ժամանակ, մասնավորապես` Ազգային Ժողովում վերջերս տեղի ունեցած խորհրդարանական լսումներին: Ի՞նչ եք կարծում, անցումային արդարադատությունն անհրաժե՞շտ է մեր հասարակության համար:
-Անցումային արդարադատությունը համարվում է արդյունավետ գործիք՝ ճնշումների դեմ պայքարի և արդարադատության, հաշտեցման և խաղաղության հաստատման համար: Սակայն, ինչպես ես բազմիցս նշել եմ իմ ելույթներում և´ Ազգային ժողովում և´ լրատվամիջոցների հետ հարցազրույցների ժամանակ, այստեղ ևս կան հարցեր, որոնք հստակեցման անհրաժեշտություն ունեն:
Մասնավորապես, ՀՀ Սահմանադրության 162-րդ հոդվածի համաձայն, Հայաստանի Հանրապետությունում արդարադատությունն իրականացնում են միայն դատարանները: Հետևաբար, հարց է առաջանում, թե արդյո՞ք անցումային արդարադատության համակարգը ՀՀ-ում ներդնելու համար, այնուամենայնիվ, պե՞տք է կատարել Սահմանադրության փոփոխություններ, ինչի իրականացման հնարավորությունը, ի դեպ, չի բացառվել նաև ոչ ՀՀ վարչապետի, ոչ՝ ՀՀ արդարադատության նախարարի կողմից:
Թե՞, օրինակ, անցումային արդարադատությունը կիրականացվի առանց սահմանադրական փոփոխությունների, գործող դատական համակարգի շրջանակում:
Մեկ այլ առանցքային հարց է, թե արդյո՞ք ձևավորվող հակակոռուպցիոն նոր մարմնի միջոցով կարելի է իրականացնել անցումային արդարադատության որոշակի տարրեր, որոնք ամրագրված կլինեն օրենքով, թե` ոչ:
- Ի՞նչ եք կարծում՝ անցումային արդարադատությունը կարո՞ղ է իրականացվել նոր դատարաններ ստեղծելու միջոցով:
-ՀՀ Սահմանադրության 163-րդ հոդվածի համաձայն, օրենքով նախատեսված դեպքերում կարող են ստեղծվել մասնագիտացված դատարաններ: Տեսականորեն կարելի է ստեղծել մի նոր դատարան, որի միակ նպատակը կլինի անցումային արդարադատության իրականացումը: Մեր իրականությունում մասնագիտացված դատարանների գոյության նախադեպեր կան, օրինակ՝ Սնանկության դատարանը: Հետևաբար, կարելի է ստեղծել նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանության դատարան, Կոռուպցիայի դեմ պայքարի հարցերով դատարան, Տնտեսական վեճեր լուծող արբիտրաժային դատարան և այլն` վերջիններիս օրենքով սահմանված կարգով օժտելով նաև անցումային արդարադատության իրականացման որոշակի գործիքակազմով: Այս հարցին ես ևս անդրադարձել եմ Ազգային Ժողովում իմ ելույթների ժամանակ:
-Այսօր շատ է խոսվում վեթինգի մասին: Իսկ ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքը վեթինգի վերաբերյալ:
-Այս հարցում պետք է փոքր-ինչ զգույշ լինել: Եթե այս ոլորտում միջազգային փորձից մենք կարող ենք ինչ-որ բան քաղել, ապա դա այն է, որ վեթինգը բավականին բարդ գործընթաց է և պահանջում է աչալուրջ և պատասխանատու մոտեցում; Այնուամենայնիվ, ես կարծում եմ, որ եթե որոշում կայացվի Հայաստանի Հանրապետությունում վեթինգ իրականացնելու վերաբերյալ, ապա պետք է հաշվի առնել, որ պետական համակարգում կան բազմաթիվ ոլորտներ, որոնք բավականին ռիսկային են նույն կոռուպցիոն երևույթներում ներգրավված լինելու առումով, ուստի պետք է ցուցաբերել համակարգային մոտեցում և պետք չէ վեթինգը տեղայնացնել միայն դատարանների վրա: Վեթինգի պետք է ենթարկվի ամբողջ պետական համակարգը և առավել ռիսկային ոլորտներում բարձրաստիճան պաշտոններ զբաղեցնող անձինք: Այդ մասին են վկայում նաև միջազգային փորձն ու փորձագետները: