«Երազում եմ տուն ունենալ»․ Բաքվի կայարանում այրվող հայ կինն ու 2 եղբայրների «հերթափոխով կյանքը»
Դուռը ծեծեցի մի քանի անգամ։ Հանրակացարանի նեղ ու երկար միջանցքի վերջին դուռը բացող չկար։ Դրսից ականջ դրեցի ու լսեցի հեռուստացույցի ձայնը։ Չհանձնվեցի ու նորից ծեծեցի։ Դուռը բացեց տարեց կինը, ու ներս մտա։ 58-ամյա Ալոյան Էդուարդն ինձ դիմավորեց, նստեցինք հյուրասենյակում, որը համապատասխանաբար նաև ննջասենյակ էր։
Փոքրամարմին տղամարդու մատների վրա դաջված էր իր ծննդյան թվականը։ Մի փոքր անվարժ էր խոսում, ու դժվարությամբ էի ընկալում, թե ինչ էր ասում։ Սենյակի պատից կախված էր արցախյան-պապենական գորգը, իսկ գորգից էլ կախված էր նրա ծնողների լուսանկարները։
Տունը փոքր էր, ու պայմաններն անմարդկային էին։ Էդուարդն ու իր եղբայրը տուն չունեն ու ստիպված 4 ամիս նա էր ապրում այս տանը, իսկ 4 ամիս եղբայրը վարձով էր ապրում։ Հետո տեղերով փոխվում էին։ Չի ցանկանում կռվել իր եղբոր հետ ու դրա համար էլ ապրում են «հերթափոխով»։ Այս տունն էլ իր մորն են տվել, քանի որ հաշմանդամ էր։
Էդուարդը Բաքվից է, ով 1990 թվականին հրաշքով փրկվել է ու գաղթել Ստեփանակերտ։ Խնամքով պահում է փախստականի փաստաթուղթն այն հույսով, որ օրերից մի օր նրան կկանչեն ու կասեն․ «Դու փախստական ես ու քեզ տուն ենք տալիս»։ Գաղթի մասին հիշելիս տխրում է, գլուխը կախում ու հուզվում։ Ձայնն էլ դողում է մի փոքր։
«19 տարեկան էի այդ ժամանակ։ 9 հոգով հավաքվեցինք ու որոշեցինք Բաքվի կայարանից գալ Աղդամ։ Հասանք կայարան ու էն, ինչ տեսանք, սարսափեցինք։ Մի կնոջ մերկացրեցին, վրան բենզին լցրեցին ու սկսեցին վառել։ Մի կնոջ ձեռքն էլ կտրել էին ու գետնին ընկած գոռում էր ու արյունաքամ լինում։ Սարսափեցինq ու որոշեցինք հետ դառնալ։ Մի քանի օր հետո նորից եկա ու կարողացա գալ ու հասնել Ստեփանակերտ։ Դա իմ կյանքի վերջին օրն էր Բաքվում։ Էլ չեմ գնացել ու չեմ էլ ուզում գնալ։ Չեմ էլ մտածում, որ կարող է օրերից մի օր հաշտվենք մենք ու ադրբեջանցիները։ Հիմա էլ խոսում են հողերի մասին, բայց չեն մտածում, որ էդ հողերի համար զոհվել են շատերը»։
Հուզվեց, քանի որ այլևս չէր կարողանում վարժ խոսել։ Ոտքի կանգնեց ու որոշեց իր ձեռքով սուրճ պատրաստել։ Կինն էլ ասաց, թե «Իրա դրած սուրճը շատ լավն ա»։
Ցույց տվեց խոհանոցն ու բաղնիքը․ «Ես մինչև հիմա տաշտի մեջ եմ լողանում։ Դնում եմ հյուրասենյակում ու լողանում։ Էսպես ապրող մարդ տեսնես էլի կա՞»։
«Ստանում ենք շատ քիչ գումար։ Երեխաներ չենք կարողացել ունենալ։ Կինս էլ հաշմանդամ է։ Էս ամենի հետ մեկտեղ էլ փորձում եմ եղբորս հետ համերաշխ լինել ու չկռվել։ Տան հարցով էնքան նամակ եմ գրել, բայց ոչ մի պատասխան ու արձագանք»։
Հետո հարցրեցի, թե ի՞նչ երազանք ունի: Լռեց։ Չգիտեր, թե ինչ պատասխանի կամ էլ այս հարցն իրեն կյանքւոմ առաջին անգամ էին տալիս։ Մենք լուռ նստած էինք իրար դիմաց։ Տան տիկինն էլ սենյակն էր հավաքում։ Լռությունը կոտրվեց։
«Երազում եմ տուն ունենալ»։
Խմեցի համեղ սուրճն ու դուրս եկա։ Ինձ հետ միասին դուրս եկավ, վառեց ծխախոտն ու կանգնեց անձրևի տակ։ Ծխախոտը վար ընկավ։ Գետնից վերցրեց թաց ծխախոտը, որն արդեն բանի պետք չէր ու ինձնից ծխախոտ խնդրեց։ Կյանքում առաջին անգամ զղջացի, որ չէի ծխում։