Թե ինչպես է մենախցում գտնվող Փարաջանովը գտնում ալյումինե խցաններ ու դրանց վրա փորագրում եղունգներով (ֆոտոշարք)
NEWSPRESS.am-ն արդեն մեկ անգամ անդրադարձել է Սերգեյ Փարաջանովի բանտարկության մանրամասներին։ Այդ մանրամասներին ծանոթանալով՝ հասկանում ես, որ կինոռեժիսորի դեմ սահմանված մեղադրանքներն անհիմն էին ու շինծու։
Կինոռեժիսորի բանտարկության հետ կապված շատ մանրամասներ դեռ շարունակում են մնալ ուկրաինական ու ռուսական արխիվներում։ Հայացք նետելով խորհրդային իշխանությունների կողմից իրականացված բանտարկություններին՝ հասկանում ես, որ այդ իշխանությունների համար անկաշկանդ միտք ու խոսք ունեցող մտավորականներն ուղղակի ենթակա էին մեկուսացման ու մահապատժի։ Ու ցավալին այն է, որ անգամ բանտային միջավայրում ստեղծվում էին այնպիսի պայմաններ, որ արվեստագետը չէր կարող ստեղծագործել։ Իսկ ստեղծագործող մարդու համար ապրել փակ համակարգում, լինել մեկուսացման մեջ ու չկարողանալ ստեղծագործել՝ նշանակում էր քայքայվել ու մահանալ կամաց-կամաց։
Կարդալով բանտարկված արվեստագետների ու մտավորականների հուշերն ու նամակները՝ հասկանում ես, որ այնտեղ նրանց ուղղակի սպանում էին հոգեպես, որն էլ հասցնում էր ֆիզիկական մահվան։ Այդպես էին վարվում նաև Սերգեյ Փարաջանովի հետ։
1973 թվականին Փարաջանովին ձերբակալեցին՝ հոմոսեքսուալության մեղադրանքով։
Փարաջանովի դեմ մեղադրանքը հապճեպությամբ էր կառուցվել և մեծ հաճախականությամբ փոփոխվում էր։ Մեկ նրան մեղադրում էին դրամաշորթության, մեկ եկեղեցիներ կողոպտելու, մեկ կաշառակերության մեջ։ Վերջապես կանգ առան հոմոսեքսուալության մեղադրանքի վրա, քանի որ գտնվեց մեկը, ով Փարաջանովի դեմ վկայություն տվեց․ իբր վերջինս բռնաբարել էր իրեն: Հենց առաջին բանտարկությունից պահպանվել են փորագրություններ, որոնք բացառիկ են ու պահվում են Փարաջանովի տուն-թանգարանում։ NEWSPRESS.am-ի հետ զրույցում Փարաջանովի տուն-թանգարանի ցուցադրության կազմակերպման և հանրահռչակման բաժնի վարիչ Անահիտ Միքայելյանը խոսեց այդ փորագրության մի շարք մանրամասների մասին։
«Առաջին բանտարկության ժամանակ, երբ նա մենախցում էր ու չուներ թուղթ, մատիտ, նա կաթի շշի ալյումինե կափարիչների վրա եղունգներով փորագրել է դրամներ՝ անվանելով թալերներ։ Թալերը եվրոպական ամենատարածված և ամենահայտնի արծաթե դրամն է հանդիսացել Միջին դարերից մինչև 19-րդ դարի վերջը։ Դոլարի «նախնին» է։ Այդ կափարիչները Փարաջանովը վերցրել է տուբերկուլյոզով հիվանդ բանտարկյալների կացարաններից, քանի որ կաթ տալիս էին միայն տուբերկուլյոզով հիվանդներին։ Թալերներից մեկի արծաթե կրկնօրինակը «Ոսկե Ծիրան» երևանյան միջազգային կինոփառատոնի մրցանակն է»։
Այդ կափարիչների վրա փորագրված են դեմքեր, ու հստակ չի կարելի ասել, թե ի՞նչ դեմքեր են, ի՞նչ են խորհրդանշում դրանք ու ովքե՞ր են պատկերված։
«Փարաջանովի արվեստն իր ձեռագիրն ունի, ու մենք չենք կարող վերցնել ու դրան տալ մեր տեսակետը։ Այստեղ պետք է նշել նաև, որ այդ փորագրությունների մասին որևէ բացատրություն չի տվել Փարաջանովը։ Այդպիսի անմարդկային պայմաններում Փարաջանովը կարողացել է ելք գտնել ու ստեղծագործել։ Նա այդ ստեղծագործությունները թաքցնում էր կամ էլ ծրարներով դուրս ուղարկում, որոնք էլ հիմա ցուցադրվում են»։
Իր բանտային կյանքի մասին խոսում էր Եղիշե Չարենցը, իր աքսորի մասին խոսում էր Գուրգեն Մահարին։ Չարենցի ու Մահարու նման Փարաջանովը նույնպես խոսեց իր ստեղծագործություններում։ Ժամանակաշրջանը բարդ էր ու այդ փակ համակարգի մասին մենք իմանում ենք Եղիշե Չարենցի ու Մահարու տեքստերից, Փարաջանովի նամակներից ու վերոնշյալ փորագրությունից։ Ինչ խոսք՝ ժամանակաշրջանն էր այդպիսին։