Եկեղեցին քանդելու ժամանակ մի մարդ վայր ընկավ ու մահացավ․ Մի տխուր պատմություն քանդված եկեղեցու մասին (ֆոտո)
1937 թվականին սպանվեց Եղիշե Չարենցը։ Չարենցի մահից մոտ 15 տարի հետո Ամիրյան փողոցում Խորհրդային իշխանությունները քանդեցին Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին ու տեղում կառուցեցին դպրոց, որն էլ կրեց Չարենցի անունը։ Ամբողջ կյանքում իր ազգին ու ժողովրդին ծառայած, կյանքի վերջին տարիներին Խորհրդային իշխանությունների դեմ պայքարած, այդ նույն իշխանությունների ձեռքով սպանված Չարենցի մտքով անգամ չէր էլ կարող անցնել, որ իր մահից մոտ 2 տասնամյակ անց կքանդեն եկեղեցի ու դրա փոխարեն կկառուցեն դպրոց, որն էլ կկրի իր անունը։
Չարենցը հավատարիմ մնաց Հայ Առաքելական եկեղեցուն։ Նա չգրեց ու չտպագրեց և ոչ մի ստեղծագործություն «Անաստված» թերթում, բայց նույն ժամանակ այդ թերթում աթեիստական ստեղծագործություններ, հոդվածներ ու զեկույցներ էին գրում Խաչիկ Դաշտենցը, Գուրգեն Մահարին, Նաիրի Զարյանն ու այդ ժամանակաշրջանի մի շարք հեղինակավոր գրողներ։ Իսկ այդ ժամանակաշրջանում ապրած մարդիկ իրենց հուշերում գրել, կամ ապագա սերունդներին փոխանցել են մի շարք արժեքավոր տեղեկություններ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու մասին, որն իր շքեղությամբ ու գեղեցկությամբ համարվում էր Երևանի կենտրոնում գտնվող 3 գլխավոր ( Սուրբ Պողոս-Պետրոս, Նիկոլաևյան ուղղափառ Սուրբ Աննայի) եկեղեցիներից մեկը։
Գրիգոր Լուսավորիչը Երևանում ամենաուշն էր կառուցվել։ Այն սկսել է կառուցվել 1869 թվականին ու վերջնականապես իր ավարտին է հասել 1900 թվականին։ Բայց եկեղեցին երկար կյանք չունեցավ, քանի որ 1940-ականներին բոլշևիկների վանդալային ձեռքերը կարողացան քանդել այդ ու ուրիշ այլ հրաշալի կառույցներ։
70-ամյա Բադալյան Օֆելյան հիշում է իր մոր պատմությունները, ով տեսել էր այդ եկեղեցին, անգամ սովորել էր եկեղեցուն կից երգչախմբում։
«Մայրս՝ երջանկահիշատակ Երանուհի Բադալյանը, Ղարսից էր։ Իրենց ընտանիքով գաղթել էին այստեղ՝ Արևելյան Հայաստան ու հաստատվել Երևանում։ Հիշում եմ՝ պատմում էր ու ասում, որ եկեղեցին Երևանի շքեղությունն էր։ Պատմում էր, որ եկեղեցուն կից կար երգչախումբ, որտեղ երգել էր մայրս ու իր քույրը։ Ամեն անգամ, երբ մայրս պատմում էր, թե ինչպես քանդեցին եկեղեցին, աչքերը արցունքով էին լցվում։ Հիմա ես էլ ամեն անգամ մորս պատմությունը հիշելիս լաց եմ լինում։Երբ սկսեցին քանդել Երևանի եկեղեցիները, ամբողջ քաղաքը տրագեդիայի մեջ էր։Մարդիկ լալիս էին, սգում, չէին հասկանում, թե ինչպես կարելի է քանդել եկեղեցին ու դրա տեղում այլ բան կառուցել։ Նույնիսկ պատմում էր, որ եկեղեցին քանդելու ժամանակ մի մարդ եկեղեցու վրայից ցած էր ընկել ու մահացել։Երևանում ասում էին, որ դա Աստծո ձեռքի գործն էր»։
Տիկին Օֆելյան վերջին նախադասությունն ասաց, մատներով մաքրեց արցունքները, ձեռքերը դրեց փեշերին ու այլևս չկարողացավ խոսել։
Եկեղեցին տեսել էր նաև Եղիշե Չարենցի դպրոցի երջանկահիշատակ հավաքարարը, ում պատմությունները հիշում են դպրոցի այն ուսուցիչները, ովքեր շփվել ու լսել են այդ կնոջը։
«Նա պատմում էր, որ դպրոցը կառուցեցին եկեղեցու հիմքերի վրա, քանի որ եկեղեցին շատ ամուր էր։ Անգամ ասում էր, որ տանը եկեղեցու հիմքերից քարի կտորներ ունի պահած։ Նա նույնիսկ հիշում էր եկեղեցու խորաններից մեկի գտնվելու վայրը։ Այդ մասում դասասենյակն է։ Նա ամեն օր այդ մասում մոմ էր վառում ու աղոթում։ Բարի կին էր։ Բացառիկ էր, քանի որ տեսել ու աղոթել էր այդ եկեղեցում»։
Այդ եկեղեցում աղոթած մարդիկ այլևս չկա։ Կամ միգուցե կան ու ապրում են։Նրանք հիշում են Երևանի մեծ ու գեղեցիկ եկեղեցին, հիշում են Հին Երևանի Ամիրյան փողոցը, փողոցի անցուդարձը, մարդկանց դեմքերն ու անցյալի հոտը։ Տարիներ հետո նրանք նույնպես չեն լինի, կմնան հիշողություններն ու պատմությունները այն մասին, որ Եղիշե Չարենցի դպրոցի տեղում մի շքեղ ու գեղեցիկ եկեղեցի կար, անունը՝ Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ, որը քանդեցին բոլշևիկները։
Ա․ Զ․