Մարաղա մտան տանկերը, կոտորեցին, վառեցին ու 50 հոգու էլ տարան․ պատմում է Մարաղայի կոտորածից փրկված Բորիկը
1992 թվականի ապրիլին Արցախի Մարտակերտի շրջանի Մարաղա գյուղում տեղի ունեցած կոտորածի արդյունքում զոհվեց 57 մարդ և գերեվարվեց 45 խաղաղ բնակիչ։ Մարաղայում տեղի ունեցած դեպքերը մինչ օրս շարունակում են մնալ անպատիժ։ Շատ դեպքերում մենք անդրադառնում ենք 100 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանությանը, փնտրում փաստեր, փաստաթղթեր, կադրեր, իսկ արդյունքում ցեղասպանություն տեղի ունեցավ նաև մեզանից 26 տարի առաջ։ Ցեղասպանություն կարող էր տեղի ունենալ նաև քառօրյա պատերազմի ժամանակ Թալիշում։
70-ամյա Լենոր Բայրամյանը այն մարդկանցից է, ով Մարաղայի կոտորածներից առաջ կարողացավ հրաշքով կենդանի մնալ, ընտանիքին վերցնել ու գալ Երևան։ Մատենադարանի կաթսայատանն է աշխատում։ Չի սիրում խոսել, ցավով է հիշում Մարաղայի դեպքերը, երազանքներ ու նպատակներ այլևս չունի։
«Երազանքներ ժամանակին ունեի, երբ Մարաղայում էի։ Հիմա ի՞նչ երազանք ունենամ ես, էլ բան մնա՞ց, որ երազանք ունենամ։ Ամեն ինչ վերջացել է»։
Այս խոսքի վրա բարկացավ ու սկսեց ձվածեղի վրայի սոխն ավելի արագ կտրատել։ Ընդմիջման ժամ էր։ Կաթսայատան կանոնակարգված լռության մեջ իր համար ձվածեղ էր պատրաստում։ Սեղանին դրված էին խաչբառը, գրիչն ու ակնոցները։ Ձեռքերում Արցախյան հողի ուժն էր, ոգին, անցած դժվար ճանապարհն ու աներազ ապագան։
«Այդ օրերին ես Երևանում էի։ Հետո եկա, վերցրի ընտանիքիս ու Մարաղայից բերեցի այստեղ։ Մենք հրաշքով փրկվեցինք։ Եթե մնայինք գյուղում, ապա․․․․։ Ես Երևանում էի ու այստեղից իմացա, թե ինչ է կատարվել, բայց ես գիտեի ստույգ տեղեկություններ, քանի որ այնտեղ էին իմ ընկերները, բարեկամները։ 1992 թվականի այդ օրերին գյուղը պահում էին գյուղացիները։ Գյուղը շրջափակել էինք, հսկում էինք, որ ոչինչ տեղի չունենա։
Ադրբեջանցիները գյուղից 2 կիլոմետր հեռավորության վրա էին։ Ապրիլի 10-ին նրանք հարձակվեցին մարտական դիրքերի վրա։ Գրավեցին առաջին գիծը, հետո հաջորդը, հետո մտան գյուղ, հետո եկան տանկերը, սկսեցին աջ ու ձախ կրակել գյուղի վրա, հետո եկան «Օմոնի» զորքերը, սկսեցին մարդկանց կոտորել, սպանել, վառել, կտրատել ու մոտ 50 մարդ իրենց հետ տարան»։
Լռեց։ Չէր կարողանում խոսել։ Աչքերը մի փոքր թրջվեցին։ Չհասկացա՝ սո՞խն էր պատճառը, որ աչքերը մի փոքր թացացան, թե՞ դառը հիշողությունները։ Հետո հիշեց իր տատին, ով չէր սիրում իր անունը։
«Անունս Լենոր է, ազգանունս՝ Բայրամյան, սակայն տատս անունս չէր սիրում։ Ինձ Բորիկ էր ասում։ Ասում էր՝ այդ ի՞նչ անուն է ու սկսեց Բորիկ ասել։ Ինձ բոլորը Բորիկ են ճանաչում։ Անգամ ընկերներս են զարմանում, որ անձնագրիս մեջ տեսնում են անունս»։
Լենորն այնտեղ թողեց իր մեծ ու հսկա տունը, իր պապերի, հոր չարչարանքը, իր ու իր ընտանիքի աշխատանքը։ Թողեց, որ ավերեն, քանդեն ու ոչնչացնեն։ Թողեց, որ այդ տան պատերի տակ ադրբեջանցիները սպանեն Մարաղայի անմեղ մարդկանց։ Հիշում է ցավով։ Անգամ պահ կար, որ չէր էլ ցանկանում հիշել կամ խոսել։
«Տղե՛ս, մենք մեծ պետությունների ձեռքի տակ խաղալիք ենք։ Այդ կոտորածներն արեցին ադրբեջանցիները, սակայն իմացի՝ եթե վերևներում չուզենային,ապա դա չէր էլ լինի։ Հիմա նույնիսկ չեմ էլ գնում Արցախ։ Հազարից մեկ անգամ։ Էլ գնամ ի՞նչ անեմ։ Ամեն ինչ ավերակ է։ Մենք հրաշքով փրկվեցինք»։