«Չարենցը լեգենդ էր, ի՞նչ գրես լեգենդի մասին»․ Մարտիրոս Սարյան․ Այսօր «Նաիրի» երկրի հանճարեղ պոետի ծննդյան օրն է
Այսօր Եղիշե Չարենցի ծննդյան օրն է։ Չարենցը հայ գրականության այն մարտիրոսներից էր, ով ապրեց, աշխատեց, ստեղծագործեց, տառապեց ու սպանվեց իր հայրենիքում։ Ստալինի մահից, Սովետական միության փլուզումից անցել են երկար տարիներ, սակայն մինչ օրս առեղծվածային են մնում Չարենցի մահը, մահվան հանգամանքներն ու գերեզմանի գտնվելու վայրը։
Եղիշե Չարենցի ձեռագրերը, իրերը պահվում են մի քանի տեղ։ Նրա ձեռագրերը գտնվում են իր տուն-թանգարանում ու Չարենցի անունը կրող գրականության ու արվեստի թանգարանում։ Հատկանշական է, որ Չարենցն իր կենդանության օրոք՝ 1935 թվականին, գրականության ու արվեստի թանգարանին է հանձնել իր «Սոմա» ստեղծագործության ձեռագիրը։ Այդ ձեռագրի հետ մեկտեղ թանգարանում են գտնվում մեծ պոետի լուսանկարները, այլ ձեռագրեր ու անձնական իրեր։
Մինչ օրս որոշ չարենցագետներ շարունակում են փնտրտուքներն ու փաստերի հավաքագրումը՝ բացահայտելու համար, թե որտեղ կարող է լինել մեծ գրողի գերեզմանը։ Այս ամենի հետ մեկտեղ որոշ գրականագետներ ու չարենցագետներ փնտրում ու շատ ժամանակ գտնում են նաև անտիպ բանաստեղծություններ ու ստեղծագործություններ։
Մեծ հաշվով, կարելի է նշել, որ ապագայի սերունդները պետք է աշխատեն այս ուղղությամբ, որ կարողանանք ամբողջությամբ հավաքագրել մեծ գրողի մասին տեղեկություններն ու անտիպ ստեղծագործությունները։ Իսկ մենք ու ապագայի սերունդները շարունակելու ենք արժանի գնահատել պոետին, սկսել գործել նրա թողած պատգամներով ու գնահատել մեծ ու հանճարեղ հային։
Շնորհավո՛ր ծնունդդ, հանճարեղ պոետ։
«Ի՞նչ կարող ես գրել հրաշքի մասին։ Նաիրին ծնեց Չարենցին։ Պատռվեց հողը, կանաչ ծիլը բացեց աչքերը ու նայեց շուրջը։ Ժայռակոփ պատկերներ և սեպագրեր տեսավ, տեսավ ծաղկազարդ մագաղաթներ և ձուլածո տաճարներ՝ բայց ծով արյան ու ծով ցավերի մեջ։ Սիրտը մղկտաց։ Բարձրացրեց գլուխը՝ տեսավ շողացող Արևը։ Հուսադրվեց։ Շարժեց արմատները, զգաց, որ հիմքը բազալտ է։ Թինդ առավ։ Եվ իր բազալտե հայրենիքի արցունքները սրբելու համար մխրճվեց փոթորիկների մեջ ու ելքեր որոնեց։ Բարձրացավ ժամանակի սամումը, երկինքը սևակնեց ու բոցավառվեց։ Ու նա որոտաձայն կանչում էր Մհերին՝ փնտրելով Ագռավաքար տանող ճամփան... Չարենցը լեգենդ էր։ Ի՞նչ գրես լեգենդի մասին։ Գուցե կանխորոշվա՞ծ էր նրան ողջակիզվել իբրև տառապանքի, մաքառման ու հավատի խորհրդանշումն... Ո՞վ գիտե»։ Մարտիրոս Սարյան